ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΣΕ ΣΥΝΕΔΡΙΟ - ΟΙ ΦΥΣΙΚΕΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ ΣΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ

Η ΑΥΛΗ ΤΟΥ ΝΗΠΙΑΓΩΓΕΙΟΥ ΜΑΣ - ΕΝΑ ΜΙΚΡΟ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑ

ΕΛΕΝΗ ΚΟΣΜΕΤΑΤΟΥ- ΝΗΠΙΑΓΩΓΟΣ

e-mail : ekosmetatou@yahoo.gr

ΠΕΡΙΛΗΨΗ

Το Νηπιαγωγείο είναι ένας πρόσφορος χώρος για την ανάπτυξη προγραμμάτων Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης. Το φετινό πρόγραμμα είχε θέμα: «Η αυλή του Νηπιαγωγείου μας – Ένα μικρό οικοσύστημα». Πρόκειται για ένα πρόγραμμα που πραγματοποιήθηκε κυρίως στην αυλή του Νηπιαγωγείου. Έτσι γνώρισαν τα παιδιά το περιβάλλον τους, τον επιστημονικό τρόπο εξερεύνησης ενός θέματος και καλλιεργήθηκε μια διαφορετική σχέση με τον χώρο στον οποίο περνούν μεγάλο μέρος της ημέρας τους. Ασχοληθήκαμε κατά τη διάρκεια υλοποίησης του προγράμματος με την παρατήρηση και καταγραφή για το τι περιλαμβάνει το οικοσύστημα της αυλής μας (βιοτικοί-αβιοτικοί παράγοντες). Τα παιδιά έμαθαν να ξεχωρίζουν και να κατηγοριοποιούν τα είδη της χλωρίδας και της πανίδας με βάση τα εξωτερικά χαρακτηριστικά τους, να συγκρίνουν και να βγάζουν συμπεράσματα. Απέκτησαν δεξιότητες και εμπλούτισαν το λεξιλόγιο τους. Ανέπτυξαν την ομαδικότητα, τη συλλογικότητα και τη συνυπευθυνότητα για την προστασία του ευρύτερου περιβάλλοντος, ξεκινώντας από το πιο κοντινό τους περιβάλλον. Για τη διάχυση των ......
 αποτελεσμάτων του προγράμματος συνεργάστηκαν με τα παιδιά της πρώτης τάξης του κοντινού Δημοτικού σχολείου δημιούργησαν αφίσες με συνθήματα για το περιβάλλον, τις οποίες τοιχοκολλήσαμε σε κοντινά δημόσια κτίρια, μαγαζιά και στο πάρκο της περιοχής μας.

SUMMARY

The Nursery school has turned out to be a seedbed for projects on Environmental Education to take place. In fact, this year’s project concerned the following theme “The courtyard of our Nursery school - A tiny ecosystem”. It’s about a project which took place mainly in the courtyard of our Nursery school. In this way the children discovered their environment as well as scientific ways of exploring an issue, so that, eventually, a different kind of relationship was developed between them and the place where they spend a great part of their day. During the implementation of the program, we dealt with the observation and registration of what the ecosystem of our courtyard involves (biotic – abiotic). The children learnt to distinguish and classify the species of biota on the base of external characteristics, to confront and deduce. Moreover, they acquired skills and they enriched their vocabulary. They also developed the spirit of team and collectiveness and they learnt how to feel jointly responsible about the protection of the environment beginning by discovering and respecting our closer surroundings. For the distribution of the results of our project, the infants have collaborated with students of the first grade of Elementary School; they created placards with slogans in favour of the protection of the environment which they then posted on nearby public buildings, shops and in the park of our area.

ΛΕΞΕΙΣ ΚΛΕΙΔΙΑ

 προσχολική ηλικία, περιβαλλοντική εκπαίδευση, σχολική αυλή, παρατήρηση, καταγραφή, συμμετοχικές διαδικασίες, βιωματική μάθηση, οικοσύστημα, συνεργασία σχολείων

  

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Η ΠΕ εντάσσεται απρόσκοπτα στην εκπαιδευτική πραγματικότητα του Νηπιαγωγείου όπου ο χρόνος δεν χωρίζεται αυστηρά σε διδακτικές ώρες και τα γνωστικά αντικείμενα δεν διαχωρίζονται. Επίσης είναι σε στενή σύνδεση και αλληλουχία οι σκοποί και οι στόχοι της ΠΕ με τους σκοπούς και τους στόχους του Αναλυτικού Προγράμματος των Νηπιαγωγείων. Στη  Μελέτη Περιβάλλοντος τα παιδιά αξιοποιώντας το περιβάλλον μαθαίνουν για τον κόσμο γύρω τους. Ο/Η Νηπιαγωγός στα πλαίσια της Μελέτης Περιβάλλοντος διαμορφώνει το κατάλληλο μαθησιακό περιβάλλον, που προσφέρεται για διερευνήσεις, πειραματισμούς και ανακαλύψεις ενθαρρύνοντας την έκφραση του λόγου και προωθώντας την αλληλεγγύη, τη συνεργατικότητα και την επικοινωνία (Οδηγός Νηπιαγωγού,2006). Τα θέματα συνήθως πηγάζουν από τις εμπειρίες των παιδιών και το ευρύτερο περιβάλλον που ζουν. Επιπροσθέτως οι νηπιαγωγοί προτιμούν θέματα που συνδέονται με το αναλυτικό πρόγραμμα του νηπιαγωγείου και έχουν  μια φυσιολατρική διάσταση, στοιχεία που επιβεβαιώνονται από έρευνα (Λιαράκου, Φλογαΐτη 2006).

 Από την πλευρά της η Περιβαλλοντική Εκπαίδευση αποτελεί σημαντική εκπαιδευτική διαδικασία για το άνοιγμα του σχολείου στη φύση, στην κοινωνία και στη ζωή, και σπουδαία παιδαγωγική προβληματική και πρακτική όχι μόνο για τη λύση των οξυμένων περιβαλλοντικών μας προβλημάτων, αλλά και για τη μεθοδολογική της αξία στη διδακτική πράξη (Αθανασάκης Α.,2005). Η μεθοδολογία της ΠΕ είναι ίδια με τα νέα σχολικά προγράμματα, το διαθεματικό ενιαίο πλαίσιο προγραμμάτων σπουδών και της ευέλικτης ζώνης, που προσπαθούν να ανανεώσουν και να βελτιώσουν την εκπαιδευτική πραγματικότητα. Ο ρόλος της είναι σημαντικός στο χώρο της εκπαίδευσης, καθώς σηκώνει το βάρος των καινοτομιών. Τα τελευταία χρόνια προσανατολίστηκε προς την υιοθέτηση ενός νέου εκπαιδευτικού παραδείγματος, την ολιστική-συστημική-διεπιστημονική προσέγγιση των θεμάτων και προς την ανάπτυξη δράσης (Sterling, 2001). Οι στόχοι και οι επιδιώξεις της ΠΕ στο Νηπιαγωγείο εστιάζονται στην ευαισθητοποίηση των παιδιών και στην καλλιέργεια περιβαλλοντικής συνείδησης. Στην προσχολική ηλικία, η καλλιέργεια περιβαλλοντικού ήθους καθορίζεται από δραστηριότητες οι οποίες παραπέμπουν τα νήπια σε ενέργειες θετικές για το περιβάλλον. Εδώ ο/η νηπιαγωγός πρέπει να καλλιεργήσει αυτές τις υπεύθυνες στάσεις που θα καθοδηγήσουν τα παιδιά να συνειδητοποιήσουν τα πραγματικά προβλήματα σε όλες τους τις διαστάσεις. Από έρευνες που έχουν πραγματοποιηθεί σε νηπιαγωγεία φαίνεται ότι οι νηπιαγωγοί είναι θετικές σε εκπαιδευτικές προτάσεις της ΠΕ, μόνο που εργάζονται περισσότερο προς την ευαισθητοποίηση των μικρών παιδιών και ανάπτυξη θετικών περιβαλλοντικών συμπεριφορών και πολύ λιγότερο σε δραστηριότητες επιστημονικής εμβάθυνσης αν και ο οδηγός νηπιαγωγού μιλάει για την προώθηση του επιστημονικού εγγραμματισμού (Οδηγός Νηπιαγωγού,2006).

Σήμερα με την όξυνση των περιβαλλοντικών προβλημάτων είναι πιο επιτακτική από ποτέ η αλλαγή του τρόπου ζωής και της συμπεριφοράς των πολιτών. Η διαμόρφωση στάσεων και αξιών φιλικών προς το περιβάλλον διαμορφώνονται από την παιδική ηλικία και χαρακτηρίζουν το άτομο σε όλη την ζωή του. Όταν δε παγιωθούν στάσεις και αξίες, δεν μπορούν εύκολα να αλλάξουν. Είναι σημαντική η διαμόρφωση εκπαιδευτικών παρεμβάσεων-δράσεων, για να ενσωματωθούν στη διδασκαλία τα περιβαλλοντικά ζητήματα και να επιτευχθούν οι στόχοι της ΠΕ (UNESKO,1997). Οπότε ο ρόλος του Νηπιαγωγείου είναι σημαντικός στην ανάπτυξη περιβαλλοντικής συνείδησης.

ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ ΘΕΜΑΤΟΣ

Τα θέματα που έχουν σχέση με το άμεσο περιβάλλον των μαθητών πλεονεκτούν, δίνοντας τη δυνατότητα της εύκολης πρόσβασης στο χώρο έρευνας, για άντληση πληροφοριών από το περιβάλλον που ζουν (Φλογαΐτη Ε, 1993).

Το θέμα επιλέχθηκε γιατί η αυλή είχε απασχολήσει από τις πρώτες μέρες τα παιδιά στο νηπιαγωγείο, ήταν κοντινό στα ενδιαφέροντα των παιδιών και μπορεί να επεκταθεί σε πολλά υποθέματα (δέντρα – φυτά – έντομα – πουλιά – έδαφος – ήλιος – καιρός κλπ.) που δίνουν την δυνατότητα σύνδεσης με όλα τα γνωστικά πεδία. Επίσης σε αυτή την ηλικία η ευαισθητοποίηση προς το περιβάλλον πρέπει να ξεκινά από τα πολύ κοντινά θέματα του άμεσου περιβάλλοντος που όμως αναδεικνύουν τα παγκοσμιοποιημένα προβλήματα.

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΙ ΣΤΟΧΟΙ

Γνωστικοί

4Να γνωρίσουν τα είδη χλωρίδας και πανίδας, να τα ξεχωρίσουν και να τα κατηγοριοποιήσουν με βάση τα εξωτερικά χαρακτηριστικά τους καθώς και τη σύνδεση φυτών, εντόμων, ζώων και ανθρώπων.

4Να κατανοήσουν έννοιες όπως: περιβάλλον, οικοσύστημα, οικολογία.

Συμμετοχικοί

4Να αναλάβουν δράσεις για να μεταδώσουν τις γνώσεις, τις εμπειρίες και την ευαισθητοποίηση, που θα αποκτήσουν κατά τη διάρκεια του προγράμματος στο άμεσο και ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον, συγγράφοντας ενημερωτικά φυλλάδια και φιλοτεχνώντας αφίσες.

Ψυχοκινητικοί

4Να μάθουν να χειρίζονται όργανα παρατήρησης (φακούς, κιάλια, φωτογραφική μηχανή κλπ.). Να μπορούν να κάνουν καταγραφές, συγκρίσεις, ταξινομήσεις και να εξάγουν συμπεράσματα, τα οποία να παρουσιάζουν με όποιο τρόπο νομίζουν καλύτερο, όπως ζωγραφίζοντας ή φτιάχνοντας πίνακα αναφοράς.

4Να γίνουν ικανά να αναζητούν και να συλλέγουν πληροφορίες, να κάνουν υποθέσεις, προβλέψεις, να διατυπώνουν προβλήματα, να δίνουν λύσεις και να κάνουν παρεμβάσεις.

Συναισθηματικοί

4Να δημιουργηθεί κλίμα φιλίας και συνεργασίας μεταξύ παιδιών διαφορετικών τάξεων και  σχολείων, για να μπορούν να σκέφτονται και να δρουν ομαδικά.

4Να υιοθετήσουν φιλικές συμπεριφορές προς το περιβάλλον. Αισθήματα ευθύνης και διάθεση για ενεργό συμμετοχή στη βελτίωση, προστασία και διατήρηση του περιβάλλοντος.

4Να αναπτύξουν τη φαντασία και τη δημιουργικότητά τους.

ΜΕΘΟΔΟΙ ΥΛΟΠΟΙΗΣΗΣ

Οι μέθοδοι που χρησιμοποιήθηκαν για την επίτευξη των στόχων ήταν:

·         Η μέθοδος Project, η οποία μπορεί να συνδυάσει τα γνωστικά με τα συναισθηματικά στοιχεία, να δημιουργήσει βιωματικές σχέσεις ανάμεσα στους μαθητές, ανάμεσα σε αυτούς και στα προβλήματα, και να δράσει καταλυτικά, έτσι ώστε οι μαθητές να αναπτύσσουν σωστή περιβαλλοντική συμπεριφορά. Αυτά πραγματοποιούνται από

       προγραμματισμένες ενέργειες αλλά και αυθόρμητες, που απορρέουν από τις καθημερινές            

       δραστηριότητες των μαθητών (Helm & Katz, 2002).

·         Συλλογή πληροφοριών στο Διαδίκτυο, οικογενειακό περιβάλλον και στην παιδική βιβλιοθήκη του δήμου.

·         Μελέτη πεδίου στην αυλή και στο γειτονικό πάρκο.

·         Ανακαλυπτικές μέθοδοι στον περιβάλλοντα χώρο της αυλής (παρατήρηση και επιτόπια έρευνα, καταγραφή και ταξινόμηση).

·         Εργασίες ομαδικές και ατομικές είτε στην αίθουσα είτε στην αυλή με γραπτά κείμενα, ποιήματα, συνθήματα, εικαστική έκφραση με ζωγραφιές, παζλ, αφίσες, κολλάζ που εντάσσονται στις επιμέρους μαθησιακές περιοχές.

·         Καταγραφή των κυριότερων φάσεων του προγράμματος σε ημερολόγιο δραστηριοτήτων,  φωτογραφική μηχανή και βιντεοκάμερα.

·         Βιωματικές μέθοδοι όπως ασκήσεις, παιδαγωγικά παιχνίδια, παιχνίδια ρόλων και θεατρική έκφραση με δραματοποίηση.

·         Ομαδικές δράσεις δημόσιας πληροφόρησης(δημιουργία αφίσας με θέμα το περιβάλλον, έντυπα)

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ

      Οι δραστηριότητες για να υλοποιηθούν οι στόχοι του προγράμματος οργανώθηκαν, σχεδιάστηκαν, εμπλουτίστηκαν από τις προτάσεις των ίδιων των παιδιών, εφόσον και η μέθοδος project, χαρακτηρίζεται από ευελιξία και προσαρμοστικότητα (Χρυσαφίδης, 2002).

◙ Μελέτη πεδίου στην αυλή και στο πάρκο. Παρατηρήσεις και καταγραφές της χλωρίδας και της πανίδας.

◙ Τα δέντρα μας στις εποχές. Οι αλλαγές στις εποχές καταγράφονται με ζωγραφική και φωτογραφίες. Εικαστικές δραστηριότητες ομαδικές με θέμα τα δέντρα. Δραστηριότητες γλώσσας με αφήγηση μύθων, συσχέτιση φύλλων και ονόματος δέντρων.

◙ Περισσότερο πράσινο στην αυλή μας. Εμφύτευση εποχιακών φυτών και αρωματικών βοτάνων που αποτέλεσαν μικρά project. Δημιουργία εντύπου με τα είδη φυτών της αυλής μας και τους τρόπους φροντίδας και ανάπτυξης τους.

◙ Κατασκευή διαφανειών και ψηφιακών παρουσιάσεων για εκδήλωση παρουσίασης προγράμματος.

◙ Τι ακούμε έξω να τιτιβίζει; Τα πουλιά. Κρεμάσαμε στα δέντρα ταΐστρες, βάλαμε σπόρους, ψωμί και φρούτα για να τραβήξουμε τα πουλιά της περιοχής μας και να μπορέσουμε να τα παρακολουθήσουμε από την τάξη με κιάλια. Φτιάξαμε λίστα παρατήρησης, τι θα παρατηρούμε. Η λίστα περιελάμβανε: το μέγεθος του πουλιού (μεγάλο ή μικρό), τι ράμφος είχε, χρώματα και σημάδια στα φτερά, συμπεριφορά (τι έκανε – πού ήταν). Τα παιδιά είδαν στον υπολογιστή παρουσίαση power point με θέμα τα πουλιά. Βρήκαμε πληροφορίες στο Διαδίκτυο από την Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία για τα είδη των πουλιών, τα σπάνια πουλιά που βρίσκονται σε κίνδυνο και οδηγίες περίθαλψης για τραυματισμένα πουλιά. Τις οδηγίες τις φωτοτυπήσαμε, για να ενημερώσουμε τους γονείς και τα άλλα τμήματα του σχολείου.

◙ Ο ζουζουνόκοσμος της αυλής μας. Μελέτη εντόμων στο φυσικό τους περιβάλλον αλλά και σε συνθήκες τεχνητού περιβάλλοντος στην τάξη. Παρακολούθηση της ταινίας DVD: «Μικρόκοσμος»

◙ Τον Ιούνιο την ημέρα περιβάλλοντος, δημιούργησαν επιτραπέζιους πλαστικοποιημένους δίσκους(soupla) με ζωγραφική και κολάζ, που έφεραν συνθήματα για την προστασία του περιβάλλοντος.

◙ Τα παιδιά εργάστηκαν σε ομάδες και έφτιαξαν βιβλίο με ζωγραφιές,  τίτλος του βιβλίου: «Το οικοσύστημα της αυλής μας».

ΑΝΑΛΥΤΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΩΝ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΩΝ

Οι βιωματικές καταστάσεις μάθησης σε ένα περιβάλλον αυθόρμητης έκφρασης, βοηθούν τα παιδιά να αποκτήσουν γνώσεις, εμπειρίες και ποικιλία συναισθημάτων. Με τον τρόπο αυτό κατανοούν καλύτερα το περιβάλλον και τα προβλήματα που συνδέονται με αυτό. Η εκπαιδευτική αυτή προσέγγιση ασκεί και διευρύνει τις ικανότητες των παιδιών, τα ενθαρρύνει, τα βοηθά να αναπτύξουν τα ενδιαφέροντα και τα ταλέντα τους και τα εκθέτει σε μαθησιακές εμπειρίες που έχουν ως βάση την εξερεύνηση, την ανακάλυψη και την επίλυση προβλημάτων από τα ίδια τα παιδιά (Ντολιοπούλου,1999). Σύμφωνα με το ΔΕΠΠΣ η ανάπτυξη μικρών ερευνών που ξεκινούν από το άμεσο περιβάλλον τους, με τη μεθοδολογική προσέγγιση των σχεδίων εργασίας είναι σημαντική καθώς εστιάζει στην ενεργοποίηση και τον προβληματισμό των παιδιών και προωθείται η μάθηση (ΔΕΠΠΣ, 2002). Η εκπαιδευτικός στην ανάπτυξη δραστηριοτήτων λαμβάνει σοβαρά υπόψη της το επίπεδο ανάπτυξης των παιδιών και τις εμπειρίες που έχουν βιώσει (Ραβάνης,1999). Η δημιουργία σχολικού κήπου και η ενασχόληση με αυτόν είναι ένα αυξανόμενο κίνημα στις Ηνωμένες Πολιτείες και σε όλο τον κόσμο. Συγκεντρώνει όλα τα χαρακτηριστικά του hands-on, στην επιστήμη. Οι μαθητές μπορούν να παρατηρούν, να συλλέγουν δεδομένα, να παρακολουθούν τις αλληλεπιδράσεις ζώων και φυτών στην αυλή του σχολείου. Έτσι αποκτούν το αίσθημα της φύσης που τόσο λείπει στις πόλεις και  γνωρίζουν τα περιβαλλοντικά ζητήματα.

% Το οικοσύστημα της αυλής μας. Στόχοι: 1) Να εξοικειωθούν με την επιστημονική μεθοδολογία, δηλ. τη συλλογή, καταγραφή και οργάνωση πληροφοριών. 2) Να εργάζονται σε μικρές ομάδες και να παρουσιάζουν τη δουλειά τους αξιοποιώντας τη γραφή, την εικαστική έκφραση και την τεχνολογία. Περιγραφή χώρου μελέτης: Η αυλή του Νηπιαγωγείου έχει χωμάτινη επιφάνεια με αρκετό χώρο για ελεύθερο παιχνίδι και τα νήπια βρίσκονται συνεχώς σε επαφή. Καλύπτεται στη μεγαλύτερη επιφάνεια με δέντρα αειθαλή και φυλλοβόλα, στην άκρη έχει μια αμμοδόχο που παίζουν τα παιδιά. Στην προέκταση της αυλής υπάρχει ένα μεγάλο παρτέρι με καλλωπιστικά φυτά και θάμνους.

Δραστηριότητα: Η νηπιαγωγός στα πλαίσια της Μελέτης Περιβάλλοντος διαμορφώνει το κατάλληλο μαθησιακό περιβάλλον που προσφέρεται για διερευνήσεις, πειραματισμούς και ανακαλύψεις, ενθαρρύνοντας την έκφραση του λόγου προωθώντας την αλληλεγγύη, τη συνεργατικότητα και την επικοινωνία(Οδηγός Νηπιαγωγού,2006). Έτσι η αυλή χώρος παιχνιδιού γίνεται και χώρος παρατήρησης, δηλ. αξιοποιείται το εξωτερικό περιβάλλον ως χώρος μάθησης. Μέσα από συζητήσεις και κατάλληλα ερεθίσματα τα παιδιά επέλεξαν επιμέρους ζητήματα για έρευνα, χωρίστηκαν σε ομάδες και εργάστηκαν καθ` όλη τη διάρκεια του σχολικού έτους. Έξω στην αυλή είχαμε σε όλη την διάρκεια της έρευνας δυο τραπεζάκια, που πάνω είχαν μπλοκάκια, μολύβια, χρώματα, φωτογραφική μηχανή, μεγεθυντικούς φακούς, κιάλια για παρατήρηση πουλιών και ανάλογα με την ενότητα που επεξεργαζόμασταν στην τάξη, προσανατολιζόταν και η έρευνα των παιδιών. Τα παιδιά ανέλαβαν δράση ερευνώντας σε μικρές ομάδες, παρατηρώντας με μεγεθυντικούς φακούς, φωτογραφίζοντας, ζωγραφίζοντας και καταγράφοντας ανάλογα με την περίπτωση και την εποχή, τα δεδομένα από τον περιβάλλοντα χώρο της αυλής. Τα παιδιά δεν γνώριζαν, πως οι οργανισμοί εξαρτώνται ο ένας από τον άλλο και πως τελικά μας επηρεάζουν στον τρόπο ζωής μας. Οπότε ήταν βασικό να ξεκαθαριστούν οι έννοιες περιβάλλον, οικοσύστημα, βιότοπος, πανίδα και χλωρίδα. Όροι δύσκολοι για να συζητηθούν στην τάξη αλλά εύκολοι όταν αυτό γίνεται σε ένα πεδίο παρατήρησης, που συγκεντρώνει το ενδιαφέρον των παιδιών και θέτοντας τις κατάλληλες ερωτήσεις οδηγούμαστε στον ακριβέστερο προσδιορισμό του όρου. Η φύση προσφέρει πολλούς δρόμους για την ανακάλυψη των μυστικών της λειτουργίας ενός οικοσυστήματος και από οποιονδήποτε κρίκο της αλυσίδας κι αν ξεκινήσει κανείς, μπορεί να προσεγγίσει τον αρχικό του στόχο.

% Ο ζουζουνόκοσμος της αυλής μας

Πραγματοποιήθηκαν πολλές δραστηριότητες με διάφορα έντομα (μέλισσα, πεταλούδα, πασχαλίτσα, σκαραβαίο, ακρίδα, κ.ά.), που στόχο είχαν να γνωρίσουμε τα χαρακτηριστικά και την συμπεριφορά τους, αλλά και να δούμε άλλες πλευρές που έχουν σχέση με την Περιβαλλοντική Εκπαίδευση. Όπως να ευαισθητοποιηθούν στην προβληματική και τους στόχους της ΠΕ (Φλογαΐτη Ε, 2004) δηλ. την σχέση των εντόμων με το περιβάλλον του ανθρώπου και τα προβλήματα από την αλόγιστη χρήση εντομοκτόνων και τις συνέπειες από την εξαφάνιση των ειδών.

Δημιουργία τεχνητών οικοσυστημάτων στην τάξη.  

Σκοπός: Η παρατήρηση και η μελέτη των χαρακτηριστικών των εντόμων και της συμπεριφοράς τους σε τεχνητό οικοσύστημα με στόχο να καταλάβουν τα παιδιά ότι τα ζώα που έχουν κοινά χαρακτηριστικά ανήκουν σε μια κατηγορία ή ομάδα.

1) Κάναμε το τραπέζι σε μια κάμπια. Βρήκαμε στην αυλή μας, μια κάμπια με έντονα χρώματα, την τοποθετήσαμε σε διάφανο κουτί για να την παρατηρούμε, την ταΐζαμε, την φωτογραφίσαμε για να θυμόμαστε πώς είναι, την παρατηρήσαμε με το μεγεθυντικό φακό, μιλήσαμε για την μαγική αλλαγή που θα υποστεί καθώς θα εξελίσσεται, για να γίνει πεταλούδα. Είδαμε σχετικό βίντεο στην τάξη. Παίξαμε θεατρικό παιχνίδι: η κάμπια αυγό, τρώει φύλλα, φτιάχνει κουκούλι, κρύβεται και γίνεται πεταλούδα.

2) Δημιουργήσαμε μια φάρμα μυρμηγκιών. Σε ένα διάφανο ορθογώνιο κουτί βάλαμε χώμα, νερό, ζάχαρη και μερικά μυρμήγκια για παρατήρηση, που στο τέλος τα ελευθερώσαμε. Θελήσαμε να μάθουμε τι τρώνε και τους αφήσαμε ψωμί, μαρούλι, σιτάρι, τόνο και ζάχαρη. Μετά καταγράφαμε σε πίνακα τι διάλεξαν και τι άφησαν. Παρατήρησαν με φακό το σώμα τους. Συσχέτισαν τις παρατηρήσεις τους με τις παρατηρήσεις που είχαν κάνει με τα άλλα έντομα, της κάμπιας, της μέλισσας, της σφήκας και του σκαραβαίου και τώρα κατέληξαν ότι το σώμα των εντόμων χωρίζεται σε 3 μέρη: κεφάλι–θώρακα–κοιλιά. Επαναλάβαμε ότι είχαμε μάθει για τον κύκλο ζωής των εντόμων, την ιεραρχία και τα φυτοφάρμακα. Διαβάσαμε μύθους και μάθαμε αινίγματα, παροιμίες και γλωσσοδέτες. Έπαιξαν θεατρικό παιχνίδι τα μυρμήγκια σε διάφορες φάσεις: τρώνε, περπατάνε, συνεργάζονται να κουβαλήσουν ένα μεγάλο σπόρο, σκαρφαλώνουν, κοιμούνται, δέχονται επίθεση στη φωλιά τους, κάποια εκεί που αναζητούσαν τροφή τα ράντισαν με εντομοκτόνο. Εδώ συζητήσαμε αργότερα για τις επιπτώσεις που έχουν τα εντομοκτόνα και πώς επηρεάζουν όλους τους οργανισμούς. Σε φυλλάδιο της GREENPEACE «Πατώντας ανάλαφρα στη γη» βρήκαμε πληροφορίες για εναλλακτικά εντομοκτόνα. Με τα παιδιά το φωτοτυπήσαμε για να ενημερώσουν τους γονείς τους να μην αγοράζουν επικίνδυνα εντομοκτόνα.

Πίνακας 1: Τα στοιχεία του οικοσυστήματος σύμφωνα με τις παρατηρήσεις και καταγραφές των παιδιών.

Η ΣΥΝΘΕΣΗ ΤΟΥ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΤΗΣ ΑΥΛΗΣ ΜΑΣ
ΒΙΟΤΟΠΟΣ	Η αυλή που περιβάλλει το νηπιαγωγείο και ο μικρός κήπος μας. Χαρακτηριστικά εδάφους: μαλακό χώμα και χαλίκια σε διάφορα χρώματα. Σε ένα σημείο έχει μόνο άμμο (αμμοδόχος). Έχει φως όλη μέρα, γιατί την βλέπει ο ήλιος. Φυσάει μερικές φορές. Όταν βρέχει αργεί να στεγνώσει και συγκρατεί νερά σε ορισμένα σημεία.
ΠΑΡΑΓΩΓΟΙ (ΦΥΤΑ - ΧΛΩΡΙΔΑ)	Δέντρα: κουτσουπιά, μιμόζα, λεύκα, ελιά, ακακία. Θάμνοι: αγγελική, τριανταφυλλιά. Πόες: παπαρούνα, χαμομήλι, μαργαρίτα, κυκλάμινο, δυόσμος, ρίγανη, αρμπαρόριζα, μαντζουράνα, χρυσάνθεμο, φραουλιά.
ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΕΣ (ΖΩΑ – ΠΑΝΙΔΑ)	Πουλιά: σπουργίτι, χελιδόνι, περιστέρι. Ερπετά: σαύρα, χελώνα Έντομα: αράχνη, ακρίδα, κουνούπι, μύγα, μέλισσα, σφήκα, ψαλίδα, πασχαλίτσα, μυρμήγκι, πεταλούδα, κατσαρίδα, σκαραβαίος.
ΑΠΟΙΚΟΔΟΜΗΤΕΣ	(Πάνω στο έδαφος): σαλιγκάρι (Κάτω από το έδαφος): μυριόποδο, σκουληκαντέρα ή γαιοσκώληκας

ΔΡΑΣΕΙΣ -ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ

%Δημιουργία παρτεριού με εποχιακά άνθη και αρωματικά βότανα.

%Ενημερωτικά φυλλάδια για τους γονείς και δημιουργία αφίσας.

% Εκδήλωση - παρουσίαση με θέμα :« Τα φυτά το πράσινο της γης »

Σκοποί και στόχοι :1) Ανταλλαγή γνώσεων παιδιών από  διαφορετικές σχολικές βαθμίδες πάνω σε κοινά επεξεργασμένα θέματα.2) Να καλλιεργηθεί ο προβληματισμός πάνω γενικότερα προβλήματα του περιβάλλοντος, έτσι ώστε να αποκτήσουν μια σωστή στάση ζωής σχετικά με το περιβάλλον και τα προβλήματα που σήμερα αντιμετωπίζει.3) Να αναζητήσουν τρόπους και κοινές δράσεις για την προστασία του πρασίνου στις πόλεις και κατ’ επέκταση των δασών.

 Περιγραφή : Το ολοήμερο τμήμα σε συνεργασία με την Α Τάξη του 19^ου Δημοτικού Σχολείου, στα πλαίσια των Καινοτόμων Δράσεων πραγματοποίησαν κοινή εκδήλωση-παρουσίαση. Συναποφασίσαμε με τη δασκάλα της Α τάξης να συνεργαστούμε πάνω στο βιβλίο της Μελέτης Περιβάλλοντος στα πλαίσια της συνεργασίας  σχολικών βαθμίδων,  στα αναλυτικά προγράμματα. Τα κοινά θέματα  επεξεργάστηκαν σε παράλληλους χρόνους στις τάξεις. Η εκδήλωση έγινε στον χώρο του Νηπιαγωγείου και ετοιμάστηκαν φύλλα παρουσίασης στο PowerPoint από τις εκπαιδευτικούς που συμμετείχαν στο πρόγραμμα. Τα φύλλα παρουσίασης περιλάμβαναν τις εξής θεματικές : -τα μέρη του φυτού -ομάδες φυτών-χαρακτηριστικά ομάδων-δέντρα φυλλοβόλα και αειθαλή-τα δέντρα στις διάφορες εποχές-δέντρα που γνωρίσαμε-εποχιακά λουλούδια και αρωματικά φυτά που φυτέψαμε- -πράσινο στην πόλη-για το μέλλον μας. Οι μαθητές σχολίαζαν ότι  έβλεπαν στις διαφάνειες, συμμετείχαν ανταλλάσσοντας γνώσεις και ιδέες. Tα παιδιά της πρώτης διάβαζαν τις διαφάνειες που είχαν κείμενο, ενώ συγχρόνως γίνονταν υποβοηθητικές παρεμβολές από τις συναδέλφους εκπαιδευτικούς, όταν χρειαζόταν για την καλύτερη έκβαση της συζήτησης. Συνοπτικά  από  τα παιδιά και τη συζήτηση βγήκε, ότι γνώρισαν και έμαθαν πολλά για τα φυτά καθώς και πόσο σημαντικά είναι για το περιβάλλον. Τέθηκε προβληματισμός για περιβαλλοντικά ζητήματα και μετά την ανταλλαγή απόψεων αποφασίσαμε να δράσουμε φτιάχνοντας αφίσες. Στη συνέχεια στις τάξεις ανέλαβε η κάθε ομάδα να φτιάξει την δική της αφίσα με όποια υλικά ήθελε. Γράψαμε στον υπολογιστή τα συνθήματα για να τα κολλήσουμε στις αφίσες. Στις ομάδες συμμετείχαν και τα παιδιά της Α τάξης βοηθώντας στο γράψιμο των συνθημάτων. Αφού εκτυπώθηκαν σε αντίτυπα οι αφίσες αναρτήθηκαν σε δημόσια κτίρια, καταστήματα και στο πάρκο της πόλης από τα παιδιά της Α τάξης και του Νηπιαγωγείου.

ΜΕΘΟΔΟΙ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ  ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΩΝ

Η αξιολόγηση στο Νηπιαγωγείο δεν εστιάζει τόσο στη γνώση αλλά στον τρόπο που αποκτήθηκε. Δεν αξιολογούμε μόνο τι έμαθε το νήπιο αλλά το πόσο δραστηριοποιήθηκε και αν δομήθηκε σφαιρικά η προσωπικότητα του. Η αρχική αξιολόγηση έγινε με ερωτήσεις ανοιχτού τύπου για να γνωρίσουμε το επίπεδο γνώσεων. Κάναμε διάγραμμα τι θέλουμε να μάθουμε, για να σχεδιάσουμε τις δραστηριότητες.

Διαμορφωτική Αξιολόγηση με προσωπικές αφηγήσεις, αναπαράσταση του τι έμαθαν μέσω γραφής – ζωγραφικής – κατασκευών - θεατρικό παιχνίδι. Έτσι αξιολογήσαμε τις νέες γνώσεις και δεξιότητες που απόκτησαν. Για τα γνωστικά αποτελέσματα αξιολόγησης αξιολογήσαμε τις εργασίες τους και τα διαγράμματα «τι έμαθα». Συμπερασματικά τα παιδιά έγιναν γνώστες του τι περιλαμβάνει ένα μικρό οικοσύστημα, όπως αυτό της αυλής τους. Έμαθαν να κατηγοριοποιούν με βάση τα εξωτερικά χαρακτηριστικά τα είδη της χλωρίδας και της πανίδας. Υπήρχαν στιγμές κατά τη διάρκεια του προγράμματος που χρειάστηκε να επαναληφθούν ή να διορθωθούν κάποια σημεία της διδασκαλίας για να γίνουν κατανοητά και να ξεκαθαριστούν όροι και έννοιες. Για τις δεξιότητες που απέκτησαν, αξιολογήσαμε τις παρατηρήσεις που κάναμε κατά τις πειραματικές ενασχολήσεις και τα δείγματα εργασίας τους. Απέκτησαν δεξιότητες όπως να χρησιμοποιούν μεγεθυντικούς φακούς και κιάλια για τις παρατηρήσεις τους, να φροντίζουν, να καλλιεργούν και να προστατεύουν τον περιβάλλοντα χώρο στον οποίο ζουν. Να παρατηρούν και να καταγράφουν με όποιο τρόπο μπορούν και να  παρουσιάζουν ομαδικά τις καταγραφές τους. Από συζητήσεις, πειράματα και παρατηρήσεις αποσαφηνίσθηκαν και μας έγιναν κατανοητοί οι όροι: Περιβάλλον, Οικοσύστημα, Φωτοσύνθεση, Βιότοπος, Χλωρίδα, Πανίδα.

Τελική Αξιολόγηση με ερωτήσεις ανοιχτού τύπου σε επίπεδο ομάδας και ατομικά. Παραγωγή κειμένου για Αφίσα. Ενημέρωση και μετάδοση στο ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον όσων αποκτήσαμε από τη συμμετοχή μας στο πρόγραμμα με αφίσες, φυλλάδια και ανακοινώσεις, προσπαθώντας να ξυπνήσουμε τις οικολογικές συνειδήσεις. Ατομικοί φάκελοι συμμετοχής στο πρόγραμμα και φάκελος συγκέντρωσης υλικού. Δραστηριότητες πρακτικής εργασίας για παρουσίαση με οπτικοακουστικά μέσα και σχεδιασμός της παρουσίασης. Έκθεση ατομικών και ομαδικών εργασιών των παιδιών που συμμετείχαν στο πρόγραμμα.

Ένα μέρος των εργασιών, φωτογραφήθηκε και έγινε παρουσίαση με διαφάνειες PowerPoint στους γονείς τους, όπου τα παιδιά εξηγούσαν τις δραστηριότητες κατά την διάρκεια του προγράμματος. Μετά την παρουσίαση ζητήθηκε από τους γονείς να πουν τη γνώμη τους για το πρόγραμμα. Αν τα παιδιά τους μετέφεραν στο σπίτι τις εμπειρίες τους και αν παρατήρησαν αλλαγή στις στάσεις και τις συμπεριφορές τους σε προβλήματα του περιβάλλοντος(εξωτερική αξιολόγηση). Οι δραστηριότητες έκαναν καλή εντύπωση στους γονείς στο βαθμό που αυτές τους έγιναν γνωστές. Το Νηπιαγωγείο σε συνεργασία με την πρώτη τάξη έγιναν πηγή πληροφόρησης και δράσης προς την τοπική κοινωνία.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Η αυλή του σύγχρονου σχολείου μπορεί να γίνει εργαστήριο μάθησης και χώρος αγωγής αν αξιοποιηθεί παιδαγωγικά, ώστε να λειτουργεί ενισχυτικά στους στόχους της εκπαιδευτικής διαδικασίας. Τα παιδιά αποκόμισαν πλούσιες γνώσεις και δεξιότητες, βίωσαν εμπειρίες που θα τους χρησιμεύσουν στην καθημερινή τους ζωή. Στην αυλή ενισχύεται η κοινωνικότητα, η ομαδικότητα, η συλλογικότητα και η επικοινωνία με τους άλλους. Με τις ανάλογες βελτιώσεις κάνουμε πιο ευχάριστη την παραμονή τους στο σχολείο και δίνουμε δυνατότητες για ξεκούραση, χαλάρωση, έρευνα, παιχνίδι και ενισχύουμε την βιωματική μάθηση. Ξέρουμε πολύ καλά ότι η έλλειψη συχνής επαφής με την φύση αποξενώνει το παιδί από το φυσικό του πλαίσιο με επιπτώσεις στην ψυχολογία και την συμπεριφορά του.

Τα παιδιά απέκτησαν μια πρώτη άποψη για το τι είναι οικοσύστημα και τα στοιχεία που το αποτελούν. Πήραν μαθήματα για την προστασία του πρασίνου στις πόλεις και ανέπτυξαν αισθήματα σεβασμού και ευθύνης για το περιβάλλον γενικότερα. Έμαθαν να αναζητούν πληροφορίες και να τις επεξεργάζονται καθώς και να αναλαμβάνουν δράσεις για τα σύγχρονα περιβαλλοντικά προβλήματα. Μέσα στα πλαίσια των δυνατοτήτων μας αναβαθμίσαμε αισθητικά την εικόνα του σύγχρονου σχολείου, δημιουργώντας καλύτερες συνθήκες και προϋποθέσεις  στην διαδικασία της ερευνητικής μάθησης σεβόμενοι το περιβάλλον και τον ίδιο τον μαθητή.

      BΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1. Αθανασάκης Α., (2005). Η περιβαλλοντική Αγωγή σε όλες τις βαθμίδες εκπαίδευσης, εκδ. Δαρδάνος, Αθήνα.

2. Βασιλάκη Α, Η Περιβαλλοντική Εκπαίδευση στο ΔΕΠΠΣ για το Νηπιαγωγείο. Πρακτικά 2^Ου Συνεδρίου Σχολικών Προγραμμάτων Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης, Αθήνα, 2006 96-102

3.ΔΕΕΠΣ για το Νηπιαγωγείο(2002), ΥΠΕΠΘ

4.Helm & Katz, (2002),Μέθοδος Project και προσχολική εκπαίδευση, επιμέλεια Χρυσαφίδης Κ.,Κουτσουβάνου Ε., Μεταίχμιο, Αθήνα

5.Κόκκοτας Π., Πλακίτση Κ. (2005) Μουσειοπαιδαγωγική και εκπαίδευση στις Φυσικές Επιστήμες, Θεωρία & Πράξη, εκδ. Πατάκη, Αθήνα.

6.Λιαράκου, Φλογαΐτη. Αντιλήψεις Νηπιαγωγών για το περιβάλλον και τα περιβαλλοντικά προβλήματα. Πρακτικά 2^Ου Συνεδρίου Σχολικών Προγραμμάτων Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης, Αθήνα 2006, 96-102

7.Ματσαγγούρας Η.,(2002).Ομαδοσυνεργατική διδασκαλία και μάθηση, εκδ.Γρηγόρης, Αθήνα

8.Ντολιοπούλου, Ε.(1999).Σύγχρονες τάσεις της Προσχολικής Αγωγής,εκδ.Τυπωθήτω,Αθήνα.

9.Ραβάνης, Κ. (1999).Οι Φυσικές Επιστήμες στην Προσχολική Εκπαίδευση. Διδακτική και γνωστική    προσέγγιση. Εκδ. Τυπωθήτω

10.Sterling S.,(2001),Sustainable Education (Schumacher Briefings),No 6, Bristol:Green Books.

11.UNESKO(1997),Intergornmental Conference on environmental education,Tbilisi,USSR

12.Φλογαΐτη Ε.(1998),Περιβαλλοντική Εκπαίδευση, εκδ. Ελληνικά Γράμματα

13.Χρυσαφίδης Κ.  Βιωματική-Επικοινωνιακή διδασκαλία. Η εφαρμογή της μεθόδου Projekt στο Σχολείο, εκδ.Gutenberg,Αθήνα 1996